Hoe werkt stress eigenlijk? Veel scholieren hebben geen idee – voor Michiel Westenberg reden om een onderzoeksproject in het middelbaar onderwijs te starten. Want de kloof tussen zorg en onderwijs moet kleiner en toegankelijk zijn voor iedereen die het nodig heeft.
Scholieren weten niks van stress…
In de onderbouw van negen voortgezet onderwijsscholen Den Haag krijgen jongeren sinds 2018 stresslessen. Michiel Westenberg is als hoogleraar ontwikkelingspsychologie betrokken bij dit Stress Less-project van de Universiteit Leiden. ‘Jongeren weten weinig over hoe stress werkt. In het reguliere lesprogramma is daarover niets opgenomen. We vragen bijvoorbeeld of stress positief kan zijn. “U houdt me voor de gek, meneer”, zeggen ze dan.’
Stress positief? U houdt me voor de gek, meneer!
… dus leren ze het herkennen…
Tijdens de stresslessen ontdekken kinderen hoe stress werkt en hoe je ermee omgaat. Ze krijgen bijvoorbeeld een stressmeter op hun hoofd en moeten een leugen vertellen. Zo leren ze wat stress met je lichaam doet: je hartslag verhoogt, je huid voelt klam. Of ze moeten binnen een bepaalde tijd een kaartenhuis bouwen.
We screenen niet, we leren kinderen zelf stress herkennen
De tweede keer, na ademhalingsoefeningen om in alle rust te beginnen met bouwen, blijken ze meer kaarten te kunnen stapelen. Michiel: ‘We vertellen en laten ze ervaren dat je lichaam behoefte heeft aan stress omdat je anders tot niks komt, maar leggen ook de link met ongezonde stress.’
… ervaren of hun stress te erg is…
‘In drie lessen leren we kinderen taal aan om over deze gevoelens te praten. Zo wordt het normaal om het effect van faalangst, spanning of nare situaties onder woorden te brengen’, stelt Michiel. ‘In feite is het pakket een vroege detectie van ongezonde stress, alleen screenen we niet op risicofactoren, nemen geen vragenlijst af: kinderen leren zélf stressoren in hun leven herkennen én ontdekken of ze zo stressvol zijn dat ze daarbij hulp nodig hebben.’
…en of ze hulp nodig hebben.
‘Wie wil, kan een vervolgtraining volgen van zes tot acht sessies in een kleinere groep. Daarbij zijn jeugdhulpverleners betrokken met kennis van negatieve cognities, laag zelfbeeld, faalangst of andere problemen – bij de leerlingen die zich voor het vervolg opgeven, is soms meer aan de hand. De jeugdhulpverleners kunnen beoordelen of meer hulp nodig is.’
Het project sluit daarmee aan op de thema’s van SAMEN…
Álle jongeren, ongeacht hun achtergrond, krijgen de stresslessen aangeboden. ‘We weten dat jongeren en volwassenen uit lagere sociaal-economische omstandigheden en met een niet-Nederlandse achtergrond minder goede toegang hebben tot geestelijke gezondheidszorg,’ vertelt Michiel. ‘Dit is een voorbeeld van connectie tussen onderwijs en zorg, op een laagdrempelige manier.’ Daarmee lijkt het onderzoek aan te sluiten op de thema’s als integraal werken en normaliseren van SAMEN. De resultaten worden op dit moment geanalyseerd.
Verbinding tussen onderwijs en zorg
… maar samenwerken is nog lastig…
Toch is Michiel nog zoekende in de samenwerking. ‘De samenwerkingsverbanden van SAMEN bestaat uit die met gemeenten, zorginstellingen en hogescholen. Ik mis het basis- en voortgezet onderwijs. En dan niet in de zin van “School als vindplaats”, maar de school als plek waar ieder kind informatie opdoet over allerhande onderwerpen.’
‘De focus van SAMEN ligt meer op passende hulp en zorg bieden aan kinderen met problemen. Het onderwijs denkt eerder vanuit ontwikkelkansen voor elke leerling.’
… al ligt het eraan hoe je het aanvliegt…
‘Met een onderzoeksproject op scholen moet je de onderwijsdoelstelling dienen om docenten gemotiveerd te krijgen. Als docenten merken dat jongeren minder last hebben van faalangst, zich beter kunnen concentreren of elkaar steunen, is dat winst voor het onderwijs. Tegelijk is het winst voor de hulpverlening als jongeren zelf aan de bel trekken en als ze dat doen voordat stressgerelateerde problemen als gevoelens van angst en depressie leiden tot schoolverzuim, delinquentie en andere problemen.’
Nieuwe kennis vergaren
… niet vergeet dat verschillende onderzoekswijzen nodig zijn…
‘SAMEN is gestart als academische werkplaats en verandert nu na tien jaar meer naar praktijkgericht onderzoek, zoals ZonMw dat graag ziet. Ik zou graag zowel fundamenteel als praktijkgericht onderzoek een plek willen geven en niet alleen inzetten op de bruikbaarheid van bestaande kennis in de praktijk. Nieuwe kennis vergaren blijft ook nodig.’
… partijen beter betrekt…
‘Ik heb geleerd dat als docenten of mentoren zélf ervaren wat er tijdens de stresslessen gebeurt, ze meer geneigd zijn om er zelf mee verder te gaan en eerder enthousiast raken. Dus waar we eerder als wetenschappers zeiden: “Gaat u ondertussen gerust iets anders doen”, vragen we ze er nu juist bij te blijven. Mij is duidelijk dat als je iets voor scholen ontwikkelt, je dat altijd samen moet doen, om te zorgen dat partijen er in de praktijk mee verder willen. Dat is ook waar SAMEN zich op laat voorstaan.’
… en daar ligt de toekomst voor samenwerking met SAMEN.
‘Dus wachten we nu niet tot de proefschriften geschreven zijn, maar bekijken nu al of dit programma blijvend kan worden aangeboden. Daar zie ik dan ook toekomst voor de samenwerking met SAMEN. SAMEN heeft ervaring met hoe je kennis in de praktijk een plek geeft. Zodat alle partijen het gevoel krijgen: daar moet ik bij zijn! Hoe mooi zou het zijn als we er dan samen voor kunnen zorgen dat het StressLess-programma toegankelijk is voor alle scholen in Nederland?’