De stem van het kind

Zorg dat de stem van kinderen altijd wordt gehoord. Dat is het uitgangspunt van Luid en Duidelijk: de stem van de jeugdige in de keten – waarvan in de praktijk blijkt dat vooronderstellingen net een beetje anders liggen. Henrique Sachse: ‘Met een leernetwerk maak je beleid waarvan je weet dat het werkt.’

LUID EN DUIDELIJK. De naam van het project laat niets te raden over. Het project binnen het leernetwerk Kwetsbare Gezinnen onderzoekt hoe de stem van het kind een plek krijgt in de hulpverlening met een ketenbrede steunfiguur.

Vertrouwensarts Henrique Sachse van Veilig Thuis Hollands Midden is betrokken bij het project. Ze raakte geïnspireerd door The Missing Chapter Foundation, die kinderen laat meepraten en liefst meebeslissen over hoe dingen in de maatschappij zijn geregeld en hoe het anders kan. ‘Het zette mij aan het denken. Waarom ondersteunen we ouders bij complexe gezinsproblemen, maar horen we te weinig van kinderen zelf waaraan ze behoefte hebben? Hoe is het mogelijk dat kinderen volgens de Jeugdwet en het Kinderrechtenverdrag recht hebben op een onafhankelijke steunfiguur, maar dat we dat in Nederland niet structureel hebben georganiseerd?’

Toevallig was Henrique betrokken bij de themagroep Kindermishandeling binnen de werkplaats SAMEN. Dus diende ze met anderen een voorstel in om te onderzoeken of een steunfiguur kinderen zou helpen na een Veilig Thuis (VT)-melding. De conclusie uit literatuuronderzoek: zorg direct voor een steunfiguur.

Weerstand

‘Meteen na de literatuurstudie betrokken we ouders en kinderen. Wat bleek? In de praktijk wíllen niet alle kinderen en jongeren meteen een steunfiguur. Sommige kinderen hebben pas maanden of zelfs enkele jaren later behoefte aan een zo’n persoon. Ik snap dat wel. Na een melding gebeurt er veel, ouders zijn boos, kinderen bang, er zijn veel gevoelens van weerstand.’

Sommige kinderen hebben pas na jaren behoefte aan een steunfiguur

Is juist VT de partij om een steunfiguur in te brengen, omdat VT-medewerkers na een melding van huiselijk geweld toch al een kindgesprek voeren? ‘Zo’n kindgesprek is anders dan wat Luid en Duidelijk beoogt, want het is eenmalig en gericht op onderzoeken wat nodig is om de situatie veilig genoeg te krijgen. Kinderen vertellen ons bovendien dat ze eerst iemand willen vertrouwen en dat lukt soms niet met een mevrouw die 1 keer komt praten. Ook hebben kinderen langere tijd iemand nodig die ze vertrouwen.’

Daarnaast is het doel van Luid en Duidelijk om een ketenbrede steunfiguur te regelen: iemand die los van hulp en begeleiding altijd beschikbaar blijft en onafhankelijk is. Ook de Jouw Ingebrachte Mentor (JIM) voldoet daar volgens Henrique niet aan, want: ‘die is verbonden aan de hulpverlening.’

Poule

Mogelijk zou VT opnieuw een steunfiguur kunnen aanbieden na anderhalf jaar, als de instantie contact opneemt met het gezin vanuit haar monitorfunctie (in 2019 toegevoegd aan de verplichte meldcode). ‘Dat is echter nog niet in het protocol opgenomen en we hebben ook nog geen poule van steunfiguren.’

Henrique ziet met name kansen in een steunfiguur die betrokken is vóórdat VT wordt ingeschakeld. ‘Als hulp nog niet zo beladen is en de problemen niet uit de klauwen zijn gelopen.’ De jeugdgezondheidszorg of het wijkteam zou bijvoorbeeld preventief een steunfiguur kunnen bieden; misschien kan het onderwijs, een welzijnsorganisatie of de vrouwenopvang signaleren dat een steunfiguur helpend kan zijn. ‘Zo zorg je werkelijk ketenbreed voor een steunfiguur. Maar wat een goed moment is en hoe je inschat of een kind baat heeft bij een steunfiguur, moet nog worden onderzocht. In ieder geval is het zinvol bij gezinnen met veel stress en ernstige problemen.’

Afstand

Bij uitstek zou Henrique graag zien dat een steunfiguur structureel landelijk wordt aangeboden. ‘Maar bestuurders lijken wat huiverig, omdat nieuw aanbod geld kost. Zelfs met inzet van vrijwilligers is immers geld nodig voor de coördinatie.’ Momenteel zoekt het projectteam uit wat het beste werkt: een steunfiguur uit het eigen netwerk, een ervaringsdeskundige of een professional. ‘Iemand uit het eigen netwerk heeft een natuurlijke betrokkenheid, die vanzelfsprekender blijvend is. Tegelijk loop je het risico dat zo’n netwerksteunfiguur partijdig is of wordt meegezogen in de problemen en overbelast raakt omdat hij of zij te weinig afstand heeft.’

Goed dat in het jeugdveld veel wordt geprobeerd

Vooronderstellingen

Als arts is Henrique opgeleid met Evidence Based Medicine (bewezen effectieve methodes) en weet hoe belangrijk het is om methodieken te onderbouwen. ‘In het jeugdveld wordt veel geprobeerd – dat is goed. Maar de neiging bestaat ook om beleid te maken zonder te weten of het werkt.’ Door haar werk bij het AMK (nu Veilig Thuis) en later bij de GGD ziet ze de schat aan informatie waarover instanties beschikken. ‘Wat een kans! Die moet je gebruiken om de zorg te verbeteren. Luid en Duidelijk laat zien hoe je begint met een vooronderstelling, die bijstelt door literatuur- én praktijkonderzoek, dat je vervolgens weer toetst.’

Waarde van je werk

‘Het leuke vind ik dat het leernetwerk creativiteit genereert en je vanzelf met nieuwe ketenpartners in gesprek raakt. Zo werken we nu samen met een juridische faculteit om de positie van jongeren in de jeugdhulp te versterken.’ Volgens Henrique leidt een netwerk tot een vanzelfsprekend meer overkoepelende kijk en brengt het zo de waarde van je werk beter in kaart. ‘En als je met zijn allen een beetje je best doet, kom je samen een heel eind verder.’

Als ik een blauwe plek constateer, sla ik er nu eerder de literatuur op na

Wat ze meeneemt van de ervaringen met het leernetwerk naar haar eigen dagelijks werk? ‘Als ik een blauwe plek of breuk constateer als jeugdarts, zoek ik er eerder wetenschappelijke literatuur bij om mijn onderbuikgevoel te onderbouwen.’

Vrije tijd

Hoewel Henrique enthousiast is over leernetwerken, ziet ze ook knelpunten. ‘Je hebt enthousiasme nodig, want er gaat veel vrije tijd in zitten. Lastig was dat VT te maken kreeg met bezuinigingen, er een andere koers werd ingeslagen en de werkdruk steeg doordat VT meer meldingen kreeg.’

Het leernetwerk van TNO, Veilig Thuis, GGD HM en GGD Haaglanden bevindt zich ondertussen in een nieuwe fase. ‘We willen Luid en Duidelijk structureel een plek te geven en landelijk invoeren. Verder gaan we samenwerken met de leernetwerken Kwetsbare Gezinnen en Normaliseren.

Onderzoeksvragen liggen er nog genoeg. Hoe zorg je bijvoorbeeld voor de juiste match met een steunfiguur? Hoe haal je koudwatervrees weg bij gezinnen en ketenpartners? En hoe zorg je dat het niet voelt als weer iets extra’s in je werk of dat het leidt tot versnipperde zorg? ‘Het liefst zou ik die vragen kant en klaar uitgewerkt in de kast hebben liggen. Zodat je los kunt zodra ergens subsidie beschikbaar is.’